Czynna ochrona wybranych elementów przyrodniczych obszarów chronionych północnej Suwalszczyzny

PROJEKT ZAKOŃCZONY

W okresie od czerwca 2003 roku do stycznia 2004 roku Stowarzyszenie "Człowiek i Przyroda" wspólnie ze Stowarzyszeniem Miłośników Suwalskiego Parku Krajobrazowego "Kraina Hańczy" realizowało projekt zatytułowany "Czynna ochrona wybranych elementów przyrodniczych obszarów chronionych północnej Suwalszczyzny". W całym przedsięwzięciu czynny udział brali również pracownicy Wigierskiego Parku Narodowego oraz Parku Krajobrazowego Puszczy Rominckiej. Projekt finansowany był ze środków Fundacji EkoFundusz, Programu Małych Dotacji GEF oraz Ambasady Holenderskiej (Program MATRA/KNIP).

Celem podjęcia projektu była czynna ochrona płazów i nietoperzy, stanowiących jeden z najcenniejszych elementów przyrodniczych Suwalszczyzny.

Ochrona płazów

Czynna ochrona płazów w Polsce północno-wschodniej ma już swoją tradycję. Działania ochronne podejmowane były m.in. przez Wigierski Park Narodowy, Suwalski Park Krajobrazowy, Park Krajobrazowy Puszczy Rominckiej, Stowarzyszenie Miłośników Suwalskiego Parku Krajobrazowego "Kraina Hańczy" i Stowarzyszenie "Człowiek i Przyroda". Efekt ekologiczny wszystkich tych działań jest bardzo wysoki, co wskazuje na odpowiedni wybór stosowanych metod ochronnych i ich dużą skuteczność.

Płazy są grupą zwierząt bardzo wrażliwą na zmiany zachodzące w środowisku. Wiele czynników, zarówno pochodzenia naturalnego jak i antropogenicznego, silnie oddziałuje na te zwierzęta i może przyczynić się do znacznego ograniczenia ich występowania, a nawet do ich wyginięcia. Ciągła ingerencja człowieka w strukturę i stan środowiska przyrodniczego, wynikająca z wykorzystywania zasobów przyrody, narzuca konieczność ochrony zagrożonych elementów środowiska. Należy zatem podejmować działania mające uchronić poszczególne składniki przyrody przed wyniszczeniem. W przypadku płazów należy utrzymać populacje płazów na odpowiednim poziomie, warunkującym ich prawidłowe funkcjonowanie.

Dotychczasowe działania ochronne pokazały, ze bardzo dobrą i skuteczną metodą ochrony płazów jest odpowiednia ochrona miejsc rozrodu tych zwierząt oraz sukcesywne zwiększanie wiedzy w społeczeństwie o znaczeniu i metodach ochrony płazów. Dlatego też zadania zrealizowane w ramach projektu polegały na odtworzeniu 3 zbiorników wodnych, które będą służyły płazom jako miejsca rozrodu, i w których zwierzęta te będą miały zapewnione warunki do pełnego przeobrażenia oraz na przeprowadzeniu warsztatów edukacyjno-naukowych dotyczących biologii, ekologii i ochrony płazów.

Warsztaty edukacyjno-naukowe

Warsztaty adresowane były przede wszystkim do nauczycieli i uczniów szkół średnich z terenu Suwalszczyzny. Wzięło w nich udział 29 osób reprezentujących: Szkołę Podstawową w Gulbieniszkach, Gimnazjum w Żytkiejmach, Gimnazjum w Dubeninkach, Gimnazjum w Jeleniewie, Gimnazjum w Rutce-Tartak, III Liceum Ogólnokształcące w Suwałkach i Liceum Ogólnokształcące w Gołdapi. Zajęcia kameralne odbywały się w miejscowości Wobały, gdzie mieściła się również baza noclegowa, natomiast zajęcia terenowe odbywały się na terenie Suwalskiego Parku Krajobrazowego, Wigierskiego Parku Narodowego i Parku Krajobrazowego Puszczy Rominckiej.

Warsztaty polegały na poznawaniu przez uczestników biologii, ekologii i metod ochrony płazów w sposób czynny, biorąc udział w inwentaryzacji tych zwierząt i określaniu stopnia ich zagrożenia. Znalezione płazy zostały oznaczane do gatunku, a ich miejsce występowania będzie dokładnie opisane i zaznaczone na mapie. Badania terenowe za każdym razem poprzedzone były wykładem wprowadzającym uczestników w zagadnienia związane z biologią, rozpoznawaniem, ochroną i znaczeniem płazów. Do identyfikacji płazów posłużył specjalnie opracowany i wydany przewodnik terenowy "Płazy Polski - przewodnik terenowy".

Przewodnik terenowy do rozpoznawania płazów zawiera informacje niezbędne do określenia przynależności gatunkowej płazów, opis ich biologii i ekologii oraz znaczenie i metody ochrony tej grupy zwierząt. Liczne zdjęcia i rysunki ułatwiają rozpoznawania poszczególnych gatunków, występujących zarówno w postaci jaja, kijanki czy osobnika dorosłego. Przewodnik został wydrukowany na papierze polyart, co sprawia, że jest odporny na wilgoć i można go używać nawet podczas deszczu.

Koszty przeprowadzenia warsztatów i wydania przewodnika do rozpoznawania płazów pokryte zostały ze środków finansowych Programu Małych Dotacji GEF.

Odtworzenie 3 zbiorników wodnych jako miejsc rozrodu płazów

Sprawdzoną i bardzo efektywną metodą ochrony płazów jest ochrona miejsc ich rozrodu, czyli małych, śródpolnych i śródleśnych zbiorników wodnych. W ramach projektu odtworzono 3 zbiorniki zlokalizowanych na terenie Wigierskiego Parku Narodowego, Suwalskiego Parku Krajobrazowego i Parku Krajobrazowego Puszczy Rominckiej. Prace ziemne wykonano w okresie zimowym, kiedy ziemia była zmarznięta i możliwe było użycie ciężkiego sprzętu.

Koszty odtworzenia zbiorników wodnych pokryte zostały ze środków holenderskiego Programu MATRA/KNIP.

Ochrona nietoperzy

Nietoperze zaliczane są do grupy zwierząt najbardziej zagrożonych wyginięciem w całej Europie. Znacznie trudniej też, niż inne zwierzęta, chronić je. W przypadku tego projektu celem ochrony była największa i jak do tej pory jedna z dwóch stwierdzonych w Polsce kolonii rozrodczych nocka łydkowłosego (Myotis dasycneme). Gatunek ten stwierdzany jest na stosunkowo nielicznych stanowiskach rozsianych po całym kraju. Największa jego kolonia rozrodcza znajduje się w Jeleniewie, w otulinie Suwalskiego Parku Krajobrazowego. Nocek łydkowłosy objęty jest w Polsce ochroną ścisłą, znajduje się w "Polskiej czerwonej księdze zwierząt" i na czerwonej liście IUCN (kategoria VU). Ponadto gatunek ten podlega Konwencji Berneńskiej, Porozumieniu o Ochronie Populacji Nietoperzy Europejskich (Porozumienie Bońskie), a także Dyrektywie Siedliskowej UE.

Wcześniejsze badania pozwoliły ustalić, że kolonia nocka łydkowłosego w Jeleniewie jest silnie zagrożona wyginięciem. Kolonia, licząca obecnie około 500 osobników, znajduje się na strychu drewnianego kościoła. Brak odpowiednich zabezpieczeń i źle ułożona warstwa termoizolacyjna stropu spowodowały, że odchody nietoperzy niszczą drewnianą konstrukcję, a nieprzyjemny zapach przenika do wnętrza kościoła - zwłaszcza w ciepłe, letnie dni. Taki stan rzeczy jest zagrożeniem dla funkcjonowania kościoła i zmusza Księdza Proboszcza parafii do podjęcia działań zmierzających do usunięcia tego zagrożenia. Najprostszym i najtańszym rozwiązaniem, a zatem możliwym do przeprowadzenia przez samą parafię, jest pozbycie się niepożądanych lokatorów. Takie rozwiązanie jest jednak zdecydowanie nieodpowiednie z punktu widzenia ochrony przyrody. Jednym ze sposobów rozwiązania tego problemu było udzielenie pomocy w przeprowadzeniu remontu zgodnie z zasadami ochrony nietoperzy zwłaszcza, że stanowisko nocka łydkowłosego w Jeleniewie objęte zostało programem Natura 2000.

Prace remontowe przeprowadzone zostały po opuszczeniu strychu przez nietoperze i polegały one na:

  • usunięciu starego materiału termoizolacyjnego ze strychu i jego utylizacji,
  • oczyszczeniu powierzchni strychu z odchodów nietoperzy,
  • ułożeniu podwójnej izolacji z folii polietylenowej oraz z wełny mineralnej,
  • zabezpieczeniu warstwy termoizolacyjnej przed odchodami nietoperzy i zainstalowaniu wzdłuż strychu rynienek na guano, wykonaniu drewnianych pomostów wzdłuż strychu służących do uprzątania odchodów nietoperzy,
  • wybudowaniu kratek wentylacyjnych na strychu.

Koszty remontu strychu pokryte zostały przez Fundację EkoFundusz oraz Przedsiębiorstwo Usług Komunalnych "Czyścioch bis", które usunęło i zutylizowało starą, zanieczyszczoną wełnę mineralną.

Wydanie materiałów informacyjno-edukacyjnych

W ramach projektu opracowane i wydane zostały materiały o charakterze informacyjnym i edukacyjnym. Oprócz przewodnika do rozpoznawania płazów wydano serię pocztówek z wizerunkiem płazów i nietoperzy oraz płócienne torby, koszulki i porcelanowe kubki z emblematem projektu.

Koszty wyprodukowania tych materiałów pokryte zostały ze środków finansowych Programu Małych Dotacji GEF.

pppt