Puszcza Romincka – inwentaryzacja najcenniejszych obiektów przyrodniczych i ich znaczenie w edukacji przyrodniczej

Działanie 1: Inwentaryzacja najcenniejszych obiektów przyrodniczych.

Inwentaryzacja obiektów przyrodniczych Puszczy Rominckiej prowadzona była przez zespół 6 specjalistów-przyrodników. Prace terenowe trwały od lutego do sierpnia 2007 roku. Najwcześniej prowadzone były prace dotyczące nietoperzy, ptaków i porostów, gdyż nie przeszkadzał w nich okres zimowy, a nawet w przypadku nietoperzy hibernujących był on wskazany. Głównym założeniem prac inwentaryzacyjnych było skupienie się na obiektach najcenniejszych pod względem przyrodniczym, takich jak: rezerwaty, pomniki przyrody, torfowiska (wszystkie rodzaje), murawy kserotermiczne, oczka wodne, stanowiska gatunków zwierząt i roślin objętych ochroną ścisłą i częściową, siecią Natura 2000 oraz wpisanych do czerwonej księgi. Jednym z celów prac było też znalezienie takich miejsc, które ze względu na bardzo wysokie walory przyrodnicze należy objąć jakąś formą ochrony. Innym celem była weryfikacja stanu ochrony rezerwatów oraz pomników przyrody znajdujących się na ternie Puszczy Rominckiej. Wykonano ją na podstawie planów ochrony poszczególnych obiektów oraz wizji lokalnych. Dokonano oceny badanych obiektów oraz podano dla nich zalecenia ochronne.

Na terenie Puszczy znaleziono aż 47 gatunków porostów objętych ochroną prawną. Większość z nich jest częsta w Polsce, szczególnie w jej północnej części. Potrzeba ich ochrony wynika jednak z faktu, że są to głównie gatunki o plechach listkowatych i krzaczkowatych, które zwykle jako pierwsze giną w wyniku zmieniających się warunków siedliskowych, a szczególnie pod wpływem zanieczyszczeń zawartych w powietrzu oraz zmian spowodowanych gospodarką leśną i wycinaniem drzew przydrożnych.

Do jednych z ciekawszych obiektów leżących w granicach Puszczy należy rezerwat „Żytkiejmska Struga”. Znaleziono tutaj 29 gatunków porostów chronionych, zagrożonych bądź interesujących. Są to m.in.: wyprószek napęczniały Biatora turgidula, pałecznik jasny Calicium glaucellum, pałecznik brązowy C. salicinum, płucnica zielonawa Cetraria chlorophylla, płucnica płotowa C. sepincola, nibypłucnik wątpliwy Cetrelia olivetorum, trzonecznica łuseczkowata Chaenotheca trichialis, złociszek jaskrawy Chrysothrix candelaris, chrobotek leśny podgatunek łagodny Cladonia arbuscula subsp. mitis, pustułka rurkowata Hypogymnia tubulosa, popielak pylasty Imshaugia aleurites, przylepka okopcona Melanelixia fuliginosa, przylepka łuseczkowata Melanohalea exasperatula i przylepka oliwkowa M. olivacea.

Na szczególną uwagę, poza brodaczkami, które należą do najbardziej zagrożonych organizmów w Polsce i w Europie, zasługuje Melanohalea olivacea, gatunek borealno-kontynentalny, który współcześnie rośnie w Polsce tylko na kilku stanowiskach.

W rezerwacie „Dziki Kąt”, gdzie znaleziono 24 gatunków porostów chronionych, zagrożonych bądź interesujących, szczególnie interesujący jest ochrost białożółtawy, który ma tutaj jedno z trzech znanych stanowisk na niżu polskim i jedno z pięciu w Polsce. W rezerwacie „Czerwona Struga” znaleziono natomiast skórnicę wodną, gatunek nowy nie tylko dla Puszczy Rominckiej, ale i dla całego niżu środkowoeuropejskiego.

W rezerwacie Boczki i w przylegających do niego oddziałach rośnie aż 47 gat. porostów chronionych i znajdujących się czerwonej liście porostów zagrożonych i wymierających w Polsce, w tym 13 – będących wskaźnikami lasów pierwotnych. Pod tym względem jest to jedna z najbardziej cennych ostoi porostów w Polsce. Na uwagę zasługuje bogata populacja granicznika płucnika. Rośnie on na starych grabach, jesionach i lipach.

Puszcza Romincka obfituje w aleje starych drzew. W dużej części zostały one utworzone z dębu czerwonego, jesionu i brzóz. Jedna z najpiękniejszych alei brzozowych rozpoczyna się przy szosie asfaltowej z Dubeninek do Żytkiejm. Składa się na nią kilkaset okazów brzozy brodawkowatej w wieku dochodzącym do 100 lat oraz kilka okazów innych gatunków drzew, głównie jarzębiny. Brzozy mają wysokość czasem przekraczającą 20 metrów i pierśnicę dochodzącą do 50-60 cm, a jarzębiny mają do kilkunastu metrów wysokości i pierśnicę dochodzącą do 30 cm. Na brzozach stwierdzono kilkadziesiąt gatunków porostów. Z taksonów szczególnie interesujących, chronionych i zagrożonych, są to: brodaczki Usnea: zwyczajna U. filipendula (masowo na wielu brzozach, prawdopodobnie największa populacja w Polsce!!), kępkowa U. hirta (nielicznie) i kędzierzawa U. subfloridana (nielicznie).

Na szczególną uwagę zasługuje również łęg nad rzeką Bludzią. Występuje tu zaraza bladokwiatowa Orobanche pallidiflora, która pasożytuje prawdopodobnie na ostrożeniu warzywnym Cirsium oleraceum. Stanowisko w Puszczy Rominckiej jest drugim znanym w Polsce; jedyne do tej pory podawane aktualne miejsce występowania tego gatunku znajduje się nad dolną Wisłą.

Świat roślin jest równie ciekawy. Do najbardziej cennych terenów w Puszczy Rominckiej, pod tym względem, należą tereny położone po obu stronach Błędzianki. Rośnie tam kilkaset osobników pełnika europejskiego Trollius europaeus oraz wielosiła błękitnego Polemonium coeruleum. Rosną tu także dwie rzadkie i bardzo interesujące paprocie: nasięźrzał pospolity Ophioglossum vulgatum oraz podejźrzon księżycowy Botrychium lunaria.

Na kilku stanowiskach, np. w młodym drzewostanie jesionowym na siedlisku łęgu, licznie występuje w runie czosnek niedźwiedzi Allium ursinum. Jest to największa populacja tego gatunku w polskiej części Puszczy Rominckiej.

W rezerwacie „Mechacz Wielki” najbardziej interesującą grupę roślin stanowią mszaki. W olesie często i licznie rosną Sphagnum squarrosum, Sph. palustre oraz Sph. girgensohnii. Na torfowisku wysokim i w borze bagiennym występują m.in.: Sphagnum fuscum, Sph. magellanicum, Sph. palustre, Sph. fallax, Sph. rubellum i Sph. nemoreum. Na drewnie notowano m.in. Aulacomium androgynum, Dicranum scoparium i Hypnum cupressiforme. Znaleziono również liczne okazy borealno-górskiego wątrobowca Bazzania trilobata oraz epifitycznego Ptilidium pulcherrimum.

Bardzo ciekawy obszar, zasługujący na objęcie ochroną, znaleziono nieopodal rzeki Błędzianki. Jest to duży płat świerczyny bagiennej. We wschodniej części płatu znajduje się bardzo bogata florystycznie postać paprociowa, granicząca od strony rzeki z łęgami, a ku zachodowi przechodząca w postać typową. Najcenniejszym fragmentem jest wschodnia część płatu. W miejscu tym stwierdzono występowanie wielu rzadkich i chronionych gatunków roślin: listery sercowatej Listera cordata, listery jajowatej Listera ovata, żłobika koralowatego Corallorhiza trifida, stoplamka Fuchsa Dactylorhiza Fuchsii, stoplamka plamistego Dactylorhiza maculata, gruszycznika jednokwiatowego Moneses uniflora oraz widłaka jałowcowatego Lycopodium annotinum. Na szczególna uwagę zasługuje masowo występująca tu listera sercowata, której liczebność można oszacować na ponad 500 osobników. Liczebność żłobika koralowatego jest trudna do oszacowania, odnaleziono 7 owocujących pędów w 2 kępach. Licznie występuje w tym miejscu stoplamek Fuscha. Stoplamek plamisty i listera jajowata występują tu domieszkowo i niezbyt licznie.

Równie bogaty i interesujący jest świat zwierząt Puszczy Rominckiej. Stwierdzono tu m.in. 57 gatunków mięczaków, z których 5 należy do gatunków zagrożonych i znajduje się na „Czerwonej liście zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce”. Są to:

1. Vertigo ronnebyensis poczwarówka zapoznana
2. Nesovitrea petronella szklarka zielonawa
3. Macrogastra latestriata świdrzyk żeberkowany
4. Macrogastra tumida świdrzyk rozdęty
5. Helicigona lapicida ślimak ostrokrawędzisty - gatunek podlegający ochronie ścisłej.

Puszcza Romincka charakteryzuje się stosunkowo bogatą fauną ślimaków lądowych. Największy udział w malakofaunie tego terenu stanowią gatunki leśne, w tym liczne gatunki uzależnione od obecności martwego drewna. Spośród gatunków zagrożonych, wszystkie (poza szklarką zielonawą) zajmują nieliczne, często pojedyncze stanowiska.

W wodach Puszczy Rominckiej stwierdzono co najmniej 5 gatunki małży oraz 16 gatunków ślimaków. Do gatunków zagrożonych zalicza się skójka gruboskorupowa Unio crassus. Gatunek ten podlega ścisłej ochronie gatunkowej z klauzulą - wymaga ochrony czynnej, znajduje się na „Czerwonej liście zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce” (status EN – zagrożony), ponadto znajduje się w załączniku II i IV Dyrektywy Siedliskowej oraz na światowej liście gatunków zagrożonych (The IUCN Red List of Threatened Species) ze statusem NT – bliski zagrożenia.

Spośród owadów na szczególną uwagę zasługują muchówki Diptera, błonkoskrzydłe Hymenoptera oraz chrząszcze Coleoptera. Wśród muchówek stwierdzono 58 gatunków, z czego zdecydowana większość należy do rodziny Syrphidae. D ciekawszych muchówek należy m.in. Temnostoma vespiforme, gatunek umieszczony na „Czerwonej liście zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce” ze statusem gatunku słabo rozpoznanego – DD.

Z owadów błonkoskrzydłych interesująca jest fauna mrówek. Wśród tej grupy owadów stwierdzono 8 gatunków znajdujących się na „Czerwonej liście zwierząt zagrożonych i ginących w Polsce”. Są to: Myrmica sulcinodis (NT- kategoria niższego ryzyka, obejmująca gatunki bliskie zagrożenia), Formicoxenus nitidulus (DD - o statusie słabo rozpoznanym i zagrożeniu stwierdzonym, ale bliżej nieokreślonym), Harpagoxenus sublaevis (DD), Formica execta (LC – kategoria niższego ryzyka – najmniejszej troski), Formica polyctena (NT), Formica pratensis (NT), Formica rufa (NT) i Formica aquilonia (VU - umiarkowanie zagrożone, inaczej narażone).

Spośród mrówek stwierdzonych na terenie Puszczy cztery zaliczane są do gatunków reliktowych, czyli takich, które były szeroko rozpowszechnione w strefie umiarkowanej w czasie zlodowaceń, a których obecne występowanie w tej strefie ogranicza się do gór lub nielicznych stanowisk na niżu. Są to: Harpagoxenus sublaevis, Myrmica sulcinodis, Camponotus herculeanus i Formica aquilonia.

Spośród chrząszczy na szczególną uwagę zasługują gatunki drapieżne. Do nich zaliczamy m.in. Calosoma inquisitor - gatunek z rodzaju liszkarz Calosoma, w obrębie rodziny biegaczowatych Carabidae, gatunek objęty ochroną ścisłą, podobnie jak pozostałe gatunki z tego rodzaju.

Do ciekawszych gatunków chrząszczy należą również: Hylis olexai - przedstawiciel rodziny goleńczykowatych Eucnemidae, gatunek związany z martwym drewnem; w Polsce znane 3-4 stanowiska tego gatunku; gatunek umieszczony na „Czerwonej liście zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce” ze statusem gatunku słabo rozpoznanego – DD, Oryctes nasicornis polonicus - przedstawiciel rodziny Dynastidae, gatunek również związany ze spróchniałym drewnem, umieszczony na „Czerwonej liście zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce” ze statusem gatunku bliskiego zagrożeniu – NT oraz Dorcus parallelipipedus - przedstawiciel rodziny jelonkowatych Lucanidae, gatunek związany ze starym, mocno spróchniałym drewnem liściastym, umieszczony na „Czerwonej liście zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce” ze statusem gatunku narażonego - VU oraz na liście gatunków objętych ochroną ścisłą.

Dotychczas na terenie Puszczy stwierdzono występowanie 137 gatunków ptaków stale przebywających bądź regularnie obserwowanych, w tym 132 gatunki chronione. Ze względu na specyfikę terenu (zdecydowanie przeważają tereny leśne) licznie reprezentowane są gatunki typowo leśne. Do ciekawszych możemy zaliczyć bogaty zespół dzięciołów (w tym zagrożone wyginięciem: dzięcioł trójpalczasty i białogrzbiety) oraz pospolicie występującego kowalika, pełzacza leśnego, sójki, orzechówki, kukułki oraz sikory, drozdy, łuszczaki, muchołówki i pokrzewki. Do rzadszych gatunków nielicznie występujących w lasach Puszczy Rominckiej należy gołąb siniak oraz świstunka zielonawa. Tereny leśne Puszczy Rominckiej to również siedlisko kilku gatunków sów: puszczyka, włochatki, sowy uszatej i notowanej ostatnio sóweczki. Sporadycznie obserwowany jest puchacz. Większość z cennych gatunków związana jest z starymi drzewostanami leśnymi bądź borowymi, bogatymi w zamierające bądź martwe drewno.

Spośród 48 gatunków ssaków występujących na terenie Puszczy 25 podlega ochronie gatunkowej. Spośród gatunków chronionych na szczególną uwagę zasługują nietoperze Chiroptera oraz ssaki drapieżne Carnivora.

Jednym z rezultatów inwentaryzacji przyrodniczej jest wyszukanie nowych obiektów przyrodniczych, które spełniają kryteria pomników przyrody. Wynikiem tych prac jest lista obiektów zaproponowanych do ochrony.