W listopadzie 2005 roku zakończona została realizacja projektu zatytułowanego "Ochrona płazów w okresie ich migracji - budowa przepustów na drodze Sidory - Smolniki w Suwalskim Parku Krajobrazowym". Projekt opracowany został przez Stowarzyszenie "Człowiek i Przyroda", a sfinansowany ze środków Fundacji EkoFundusz, Starostwa Powiatowego w Suwałkach i Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Białymstoku.
Cel i uzasadnienie podjęcia projektu
Celem podjęcia projektu było ograniczenie śmiertelności płazów w czasie migracji sezonowych wzdłuż fragmentu drogi powiatowej Sidory - Smolniki, w pobliżu sołectwa Kleszczówek. Przyczyni się to do zwiększenia stabilności populacji płazów na tym terenie oraz zachowania ciągów migracyjnych dla wielu innych gatunków zwierząt.
Sezonowe migracje płazów mają często masowy charakter. W krótkim okresie czasu wędrują tysiące osobników, które napotykają na swej drodze różne bariery, w tym szlaki komunikacyjne. Trasy migracji są stałe, gdyż płazy "pamiętają" miejsce, w którym przyszły na świat i uparcie do niego wracają. Szczególnie ważny jest okres wiosennych wędrówek. Większość ginących wówczas pod kołami pojazdów płazów to osobniki dojrzałe płciowo, a więc przygotowane do rozrodu, nierzadko w fazie godowej in amplexus.
Wysoką śmiertelność obserwujemy również wśród osobników młodych, podejmujących swoją pierwszą wędrówkę ze zbiorników wodnych na żerowiska i zimowiska. Okresy migracji mają zatem istotny wpływ na stabilność populacji płazów. Dla niektórych gatunków, występujących nielicznie w naszym kraju i w całej Europie, nawet niewielkie zmniejszenie liczebności osobników stanowi niebezpieczeństwo wyginięcia populacji na danym terenie.
Na problem śmiertelności płazów na drodze Sidory - Smolniki zwrócono już uwagę kilka lat temu. Suwalski Park Krajobrazowy od kilku lat prowadzi stałe obserwacje płazów przemieszczających się w poprzek tej drogi. Stwierdzono kilka ważnych dla płazów miejsc krzyżowania się szlaków migracji tych zwierząt z drogą. Do najważniejszych z nich, ze względu na ilość migrujących płazów, należy ponad 150 metrowy odcinek drogi w pobliżu miejscowości Kleszczówek. Można spotkać tu ropuchę szarą oraz żaby: trawną, moczarową, jeziorkową i wodną. Jednak największe zagrożenie droga stanowi dla grzebiuszki ziemnej oraz traszki grzebieniastej i traszki zwyczajnej, których populacja jest znacznie mniej liczna i przez to bardziej narażona na wyginięcie.
W wielu krajach Europy podejmowane są odpowiednie przedsięwzięcia, mające na celu ochronę zwierząt, których populacje zostały poprzecinane różnego rodzaju budowlami liniowymi. Do tych przedsięwzięć należy budowa specjalnych korytarzy łączących obszary leśne i rolnicze, "mostów zielonych" nad autostradami i drogami szybkiego ruchu oraz budowa przepustów pod drogami. Te ostatnie przeznaczone są przede wszystkim dla małych zwierząt, a w szczególności dla płazów. W Polsce problem ekologicznych przejść dla zwierząt także został dostrzeżony. W kilku miejscach powstały już przepusty dla płazów, m.in. na terenie Parku Narodowego Gór Stołowych, Roztoczańskiego Parku Narodowego i Parku Krajobrazowego "Dolina Słupi".
Opis projektu
Cały projekt składał się z dwóch części: budowy przepustów i działalności edukacyjno-informacyjnej.
Budowa przepustów
W oparciu o obserwacje pracowników Suwalskiego Parku Krajobrazowego dotyczące szlaków migracyjnych płazów oraz konsultacje przeprowadzone z Zarządem Dróg Powiatowych w Suwałkach ustalono, że:
- zachodzi konieczność budowy trwałych konstrukcji ekologicznych na fragmencie drogi Sidory - Smolniki, w pobliżu miejscowości Kleszczówek, chroniących migrujące drobne zwierzęta kręgowe, a w szczególności licznie występujące tu gatunki płazów,
- ochronę migrującym przez jezdnię zwierzętom zapewnią dwa przepusty (o łącznej długości 16 m) oddalone od siebie o 55 m oraz barierki naprowadzające zlokalizowane po obu stronach drogi (łączna długość barier będzie wynosiła 320 mb),
- barierki naprowadzające muszą być tak usytuowane, aby nie stwarzały zagrożenia dla użytkowników drogi,
- elementy konstrukcyjne (tunele, barierki naprowadzające, portale) muszą być wykonane z materiału trwałego, odpornego na działanie zmiennych warunków pogodowych i wytrzymałego na obciążenia; elementy te muszą posiadać odpowiednie certyfikaty dopuszczający do użyteczności na drogach publicznych,
- budowa przepustów dla zwierząt będzie przebiegała w tym samym czasie co remont drogi prowadzony przez Zarząd Dróg Powiatowych, tak aby oba zadania uzupełniały się i tworzyły jednolite przedsięwzięcie.Zgodnie z ogólnym założeniem projektu budowy przepustów wybudowano dwa tunele w poprzek drogi, oddalone od siebie o 55 metrów. Około 15 metrów przed pierwszym tunelem znajduje się przepust odprowadzający wody z jednej strony drogi na drugą. Wzdłuż drogi, po obu jej stronach, pomiędzy tunelami i na zewnątrz od nich, wybudowano barierki naprowadzające, które łączą się z tunelami poprzez portale. Dzięki tym barierkom zwierzęta nie będą mogły wyjść na jezdnię i z łatwością odnajdą podziemne przejścia prowadzące na drugą stronę jezdni. Po każdej stronie drogi wybudowano ok. 160 mb barierek.
Działalność edukacyjno-informacyjna
- Wybudowanie przepustów dla płazów było okazją do zaprezentowania szerokiej opinii publicznej znaczenia efektu drogi-bariery dla zwierząt oraz metod jego ograniczania. Była to także okazja do przekazania podstawowej wiedzy na temat znaczenia płazów w środowisku i wynikającej stąd potrzeby ochrony tej grupy zwierząt. Zadanie to zostało zrealizowane poprzez ustawienie tablicy edukacyjno-informacyjnej przy przepustach oraz wydanie broszury dot. ochrony płazów.
- Wykonanie tablicy edukacyjno-informacyjnej
Przy wybudowanych przepustach postawiona została tablica zawierająca informacje na temat ochrony płazów na szlakach ich wędrówek. Tablica, oprócz tekstu dotyczącego ochrony zwierząt migrujących w poprzek dróg zawiera zdjęcia obrazujące omawiane zagadnienie. - Wydanie broszury
Wydana została ośmiostronicowa broszura formatu A5, która zawiera najistotniejsze informacje dotyczące ochrony płazów, a zwłaszcza ochrony tych zwierząt podczas sezonowych wędrówek. Broszura zawierała kolorowe fotografie oraz klucz do rozpoznawania płazów Polski.
Korzyści wynikające z realizacji projektu
Zasadnicze korzyści ekologiczne uzyskane w wyniku realizacji projektu to:
- ograniczenie śmiertelności płazów i innych drobnych kręgowców;
- zmniejszenie oddziaływania barier ekologicznych na populacje drobnych zwierząt;
- zachowanie różnorodności biologicznej na poziomie gatunkowym;
- propagowanie wiedzy o płazach, ich różnorodności, biologii, ekologii, znaczeniu, zagrożeniach i metodach ochrony;
- zwiększenie świadomości ekologicznej społeczeństwa.
