Ochrona Jeziora Wigry… – strona 3

proj_pois2

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Programu Infrastruktura i Środowisko oraz przez Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej

IV kwartał 2010

W IV kwartale 2010 roku w ramach projektu prowadzono prace dotyczące następujących zadań:

Zadanie: Przeprowadzenie inwentaryzacji roślinności zanurzonej, w tym łąk ramienicowych

Kontynuowano ostatnie prace terenowe związane z sondowaniem płytkiego podbrzeża jeziora, polegające na rejestracji głębokości za pomocą skalowanej tyczki i rejestracji pozycji przy użyciu odbiornika GPS. Wszystkie zebrane dane zostały odpowiednio opracowane i zapisane w bazie danych.

Oznaczano ostatnie materiały roślin zebrane podczas badań terenowych, a ich stanowiska naniesiono na mapę jeziora.

Wykonano końcowe prace dot. przetworzenia, weryfikacji i interpretacji danych pomiarowych, uzyskanych z echosondaży; uzyskane dane zgromadzono w postaci cyfrowej bazy danych, w formacie plików ASCII i Excela wraz z opisem metodyki badań i wskazówek odnośnie interpretacji wyników oraz zaleceń do ich dalszego przetwarzania.

Wykonano prace redakcyjne dot. mapy batymetrycznej i mapy rozmieszczenia roślinności zanurzonej, dokonano weryfikacji (czyszczenia) uzyskanych wyników, wykonano przekroje morfologiczne jeziora.

Zadanie: Przeprowadzenie inwentaryzacji mięczaków, ze szczególnym uwzględnieniem gatunków objętych siecią Natura 2000 oraz gatunków obcych – inwazyjnych

W wyznaczonych miejscach na jeziorze dokonano poboru ostatnich prób mięczaków. Na wszystkich stanowiskach zmierzono podstawowe parametry fizykochemiczne wody i osadów. Zebrany materiał posegregowano i jest obecnie oznaczany do gatunku.

Wysegregowane muszle mięczaków
Wysegregowane muszle mięczaków
 Prace przy segregowaniu pobranego z jeziora materiału
Prace przy segregowaniu pobranego z jeziora materiału

Zadanie: Określenie presji kormoranów na populację ryb jeziora Wigry

Zakończono prace terenowe i ostateczną redakcję sprawozdania końcowego. Sprawozdanie przekazano Zamawiającemu.

Na podstawie zebranych materiałów wpływ kormorana czarnego na ichtiofaunę jeziora Wigry należy uznać za wielopłaszczyznowy. Za korzystne należy uznać eliminowanie z ekosystemu jeziora drobnych ryb zooplanktonożernych, czyli płoci, okonia i uklei oraz krąpia. Za bardzo niekorzystne natomiast należy uznać stwierdzenie silnej presji kormorana na sielawę, zwłaszcza na rocznik 1+, który stanowił 57% ryb tego gatunku w pokarmie kormoranów. Presja ptaków skupia się więc głownie na rybach niedojrzałych płciowo, przed przystąpieniem do pierwszego rozrodu. Wpływa to zapewne znacząco negatywnie na rekrutację populacji tarłowej, zmniejszając jej liczebność, zwłaszcza, że silnej presji podlegają także ryby w wieku 2+. W związku z faktem, że nasilenie presji kormoranów na populacje sielawy ma miejsce w miesiącach poprzedzających tarło – wrzesień i październik, może ona istotnie wpływać na efektywność naturalnego rozrodu sielawy w jeziorze, zwłaszcza w sytuacji wystąpienia słabszego liczebnie rocznika. W związku z powyższym dla utrzymania populacji gatunku w zbiorniku konieczne jest prowadzenie systematycznych zarybień, które będą pozwalać na uzupełnienie strat powodowanych przez kormorany w populacji tarłowej sielawy, a wynikających zwłaszcza z wyjadania ryb przed osiągnięciem wieku pierwszego rozrodu.

Łączna biomasa sielawy wyżerowywanej przez kormorany z jeziora Wigry wyniosła 21326 kg, odpowiednio 11587 w roku 2009 i 10058 w roku 2010.

Na podstawie analizy wieku ryb, uzyskanej na podstawie szlifów z otolitów stwierdzono, że 57% ryb ofiar było w wieku 1+ zaś 32% w wieku 2+. Ryby młodsze i starsze stanowiły zdecydowanie mniejszy odsetek wśród zjadanych przez kormorany sielaw. Ryby w wieku 1+ padają ofiarą kormoranów przed przystąpieniem do rozrodu.

Na podstawie przeliczenia struktury wiekowej populacji ofiar na biomasę gatunku, ustalono, że w trakcie sezonu kormorany zjadały około 6000 kg sielawy w wieku 1+ (6422 w 2009 i 5733 w 2010), natomiast w wieku 2+odpowiednio: 3606 i 3291 kg.

Zadanie: Zinwentaryzowanie miejsc szczególnie narażonych na dopływ do jeziora zanieczyszczeń oraz opracowanie planu ochrony strefy

Zakończono opracowywanie wyników uzyskanych z prac terenowych i laboratoryjnych. Na ich podstawie opracowano Plan ochrony strefy brzegowej jeziora Wigry. Strukturę tematyczną Planu tworzą:

  • analiza stopnia zanieczyszczenia osadów i wód przybrzeżnych
  • sformułowanie celów i zadań ochrony,
  • wskazanie zagrożeń i problemów do rozwiązania oraz warunków niezbędnych do osiągnięcia celów ochrony,
  • zasady ochrony i użytkowania strefy brzegowej jeziora oraz projekt zagospodarowania strefy brzegowej zbiornika,
  • wskazania do innych dokumentów szczegółowych, w tym m.in. do operatu ochrony wód Parku,
  • kierunki badań naukowych,
  • założenia systemu monitoringu stanu jeziora.

Na podstawie przeprowadzonych analiz fizykochemicznych osadów i wody oraz budowy i sposobu dotychczasowego zagospodarowania brzegu jeziora można wyróżnić trzy najbardziej narażone na dopływ zanieczyszczeń fragmenty jeziora Wigry:

  • Zatoka Hańczańska – wynika to przede wszystkim z dostawy zanieczyszczeń z wodami Czarnej Hańczy;
  • Zatoka Księża Sadzawka (przy południowym brzegu Półwyspu Klasztornego) – najbardziej izolowana zatoka jeziora, przez lata pozostająca pod silnym wpływem ośrodka Dom Pracy Twórczej i zabudowań kościelnych;
  • Zatoka Cieszkinajki (przy wschodnim brzegu Plosa Szyja) – silnie izolowana zatoka jeziora, nad którą mieści się gospodarstwo rolne z własną przydomową oczyszczalnią ścieków (brak płyty obornikowej i zbiornika na gnojówkę).

Biorąc pod uwagę potencjalne źródła zanieczyszczeń powierzchniowych jeziora należy jednak przewidzieć odpowiednie zabiegi ochronne również w innych częściach jeziora, np. nad Zatoką Krzyżańską, Zatoką Uklei, Zatoką Zadworze i Zatoką Wschodnią.

Do podstawowych zadań ochrony jeziora Wigry należy zabezpieczenie jego wód przed dopływem zanieczyszczeń, w tym ścieków bytowych i ścieków pochodzących z gospodarstw rolnych. W ten sposób zapobiegnie się pogarszaniu jakości wód jeziora oraz osadów jeziornych, a tym samym degradacji środowiska wodnego i zamieszkujących je populacji organizmów. Do zadań tych należy zaliczyć:

  • budowę systemów kanalizacyjnych,
  • budowę oczyszczalni ścieków,
  • budowę urządzeń do przechowywania odchodów zwierzęcych - płyt obornikowych oraz zbiorników na gnojówkę i wody gnojowe,
  • zmianę kierunków produkcji rolnej w stronę „zdrowej żywności”,
  • prawidłowe użytkowanie nawozów,
  • odprowadzanie do gruntu wyłącznie ścieków oczyszczonych,
  • tworzenie pasów zadrzewień i zakrzewień wzdłuż linii brzegowej zbiornika,
  • stosowanie w rolnictwie wyłącznie substancji szybko rozkładających się do nawożenia i ochrony roślin.

Wigierski Park Narodowy nadal powinien usilnie wspierać budowę kanalizacji sanitarnej we wszystkich miejscowościach położonych na terenie Parku oraz w jego otulinie. Jest to najkorzystniejsze rozwiązanie gospodarki ściekowej z punktu widzenia ochrony środowiska. Tam, gdzie doprowadzenie kolektorów ścieków jest z pewnych względów niemożliwe (np. ze względu na mocno rozproszoną zabudowę) należy budować przydomowe oczyszczalnie ścieków. Należy przy tym pamiętać, aby odprowadzanie ścieków, nawet po oczyszczeniu, do zbiorników wodnych Parku, do rzek Wiatrołuża, Maniówka, Kamionka, Piertanka oraz mniejszych cieków uchodzących do zbiorników wodnych Parku, było surowo zabronione. Zabronione powinno być również odprowadzania ścieków nieoczyszczonych do gruntu na całym obszarze Parku, z wyjątkiem oczyszczalni glebowo-roślinnych, które mogą być lokalizowane wyłącznie w zlewni bezpośredniej rzeki Czarna Hańcza, na odcinku poniżej jeziora Wigry.

Na terenie Parku wszystkie gospodarstwa rolne powinny posiadać odpowiednie urządzenia do składowania i przechowywania nawozów naturalnych. Konieczność budowy płyt do składowania i przechowywania obornika oraz zbiorników na płynne odchody zwierzęce (gnojówka, gnojowica, wody gnojowe) została określona prawnie w ustawie o nawozach i nawożeniu z dnia 26 lipca 2000 r. Dz. U nr 89/2000 poz. 991. Ustawa ta jest jednym z wielu aktów prawnych dostosowujących ustawodawstwo polskie do ustawodawstwa Unii Europejskiej.

Ze względu na ochronę wód jeziora Wigry w pierwszej kolejności należy doprowadzić do budowy płyt obornikowych i zbiorników na płynne nawozy w gospodarstwach położonych w najbliższej odległości od linii brzegowej jeziora oraz leżących w pobliżu rzek wprowadzających swoje wody do Wigier. Zagrożeniem dla środowiska mogą stanowić także źle przechowywane nawozy sztuczne. Powinny one być przechowywane w oryginalnych opakowaniach, w magazynach lub luzem na utwardzonym i nieprzepuszczalnym podłożu, pod zadaszeniem.

Wigierski Park Narodowy na swoim terenie powinien propagować i wspierać, w miarę swoich możliwości, zmianę kierunków produkcji rolnej w stronę „zdrowej żywności”, bez stosowania nawozów sztucznych czy chemicznych środków ochrony roślin. Nie można dopuszczać do powstawania gospodarstw hodowlanych, zwłaszcza w bezpośredniej zlewni jeziora Wigry.

Park powinien również dbać o to, aby w jego granicach stosowany był Kodeks Dobrych Praktyk Rolniczych. Dokument ten tworzy nowe standardy w gospodarowaniu nawozami naturalnymi na obszarach wiejskich, ukierunkowane na zapewnienie bezpieczeństwa środowiska przyrodniczego. Zgodnie z jego zapisami zabrania się m.in. stosowania nawozów na glebach zalanych wodą oraz przykrytych śniegiem lub zamarzniętych do głębokości 30 cm, nawozów naturalnych w postaci płynnej oraz azotowych na glebach bez okrywy roślinnej i położonych na stokach o nachyleniu większym niż 10%.

Należy wyznaczyć strefę ochronną dla jeziora Wigry, w której pozostawione będzie dotychczasowe zainwestowanie, z możliwością jego modernizacji, rozbudowy i wymiany stanu w granicach istniejącej zabudowy działki. W strefie tej będzie zabronione m.in.:

  • wznoszenie jakichkolwiek budynków i obiektów budowlanych, w tym obiektów przeznaczonych na potrzeby rolnictwa, przystani wodnych i kąpielisk o charakterze ogólnodostępnym - zakaz nie dotyczy budowy obiektów związanych z ochroną wód (np. oczyszczalnia ścieków);
  • niszczenie gleby oraz zmiana sposobu użytkowania gruntów, które powodowałaby zniszczenie trwałej pokrywy roślinnej (np. zamiana lasów i nieużytków na użytki rolne).

Istotnym elementem ochrony jeziora jest tworzenie odpowiednich stref ochronnych, w postaci pasów roślinności drzewiastej i krzewiastej wzdłuż linii brzegowej. Drzewa i krzewy poprawiają stan czystości wód powierzchniowych i gruntowych spływających w kierunku jeziora. Systemy korzeniowe niektórych roślin potrafią wyłapać nawet 100% związków fosforu i azotu. Oznacza to zmniejszenie szkodliwego wpływu na środowisko, powstałych w wyniku stosowania nawozów czy nieprawidłowej gospodarki ściekami bytowymi, szkodliwych związków chemicznych spływających do zbiornika.

Zadanie: Przeprowadzenie inwentaryzacji ptaków wodnych i wodno-błotnych występujących na jeziorze Wigry

Kontynuowane były prace terenowe na jeziorze - wykonano 8 kontroli awifauny jeziora, zarówno z lądu, jak i z wody. Kontrole były prowadzone w godzinach porannych, w czasie największej aktywności ptaków. Obserwacje pozwoliły potwierdzić występowanie 20 gatunków ptaków.

Zadanie: Przeprowadzenie działań o charakterze naukowo-edukacyjnym na temat ochrony jeziora Wigry

Przeprowadzono 6 prelekcji w szkołach na temat walorów przyrodniczych jeziora Wigry oraz metod jego ochrony. Prelekcje przeprowadzono w Szkole Podstawowej im. Jana Pawła II w Krasnopolu oraz w Zespole Szkół w Starym Folwarku.

Prelekcja w Szkole Podstawowej w Sejnach
Prelekcja w Szkole Podstawowej w Sejnach

I kwartał 2011

W I kwartale 2011 roku w ramach projektu prowadzono prace dotyczące następujących zadań:

Zadanie: Przeprowadzenie inwentaryzacji mięczaków, ze szczególnym uwzględnieniem gatunków objętych siecią Natura 2000 oraz gatunków obcych – inwazyjnych

W poprzednim okresie sprawozdawczym zakończono pobieranie prób mięczaków z jeziora Wigry. Obecnie prowadzone prace polegają na opracowaniu zebranego materiału i przygotowaniu raportu końcowego.

Zadanie: Wykaszanie trzcinowisk na powierzchni 3 ha poprawiające warunki tarliskowe cennych ekologicznie gatunków ryb

Na powierzchni 3 ha wykoszono trzcinę w pasie brzegowym jeziora Wigry, w północnej jego części (Zatoka Zadworze). Trzcinę koszono w okresie istnienia pokrywy lodowej (w marcu), aby można było swobodnie dotrzeć ze sprzętem do miejsc, z których należało usunąć trzcinę. Trzcina była koszona kosiarkami spalinowymi. Co 100 m wykaszano pas trzciny o szerokości 100 m. Większość wyciętej trzciny usuwano z powierzchni jeziora, a tylko część pozostawiano, aby po zejściu lodu opadła na dno jeziora. W ten sposób poprawiano warunki tarliskowe ryb, a jednocześnie nie usuwano całej trzciny, niezbędnej, zwłaszcza w okresie wiosennym, dla wielu gatunków zwierząt, w tym ptaków gniazdujących w trzcinowiskach.

Zadanie: Przeprowadzenie inwentaryzacji ptaków wodnych i wodno-błotnych występujących na jeziorze Wigry

Kontynuowane były prace terenowe na jeziorze - wykonano 8 kontroli awifauny jeziora, zarówno z lądu, jak i z wody. Kontrole były prowadzone w godzinach porannych, w czasie największej aktywności ptaków. Obserwacje pozwoliły potwierdzić występowanie 12 gatunków ptaków.

Zadanie: Przeprowadzenie działań o charakterze naukowo-edukacyjnym na temat ochrony jeziora Wigry

W ramach tego zadania rozpoczęto przygotowania do przeprowadzenia sympozjum naukowego na temat ochrony jeziora Wigry. Przygotowano pierwszy komunikat i kartę zgłoszenia w sympozjum i rozesłano do instytucji, organizacji i osób zajmujących się ochroną ekosystemów wodnych. Dokonano również rozpoznania miejsc, w których można zorganizować sympozjum na 50 osób, przygotowując się do przeprowadzenia wyboru dostawców usług hotelowych i cateringowych.

Zadanie: Wykonanie opracowania dot. waloryzacji przyrodniczej jeziora

Dokonano zebrania dotychczasowych wyników projektu, przygotowując je do wykorzystania w opracowaniu mapy waloryzacji przyrodniczej jeziora Wigry.