Ostoja Suwalska

Obszar Natura 2000 "Ostoja Suwalska" w większości obejmuje teren Suwalskiego Parku Krajobrazowego (SPK), w którego granicach znajdują się 3 rezerwaty przyrody: Głazowisko Łopuchowskie, Głazowisko Bachanowo nad Czarną Hańczą, Jezioro Hańcza, 5 użytków ekologicznych (jeziora: Szurpiły, Jeglówek, Kojle, Perty, Linówek) oraz 37 pomników przyrody (pomnikowe głazy i drzewa). SPK to obszar który powiązany jest z systemem Corine (Coordination of Information on the Environment) – kod Corine G03200800.

Obszar Natura 2000 "Ostoja Suwalska" obejmuje obszar Suwalskiego Parku Krajobrazowego (SPK). Siedliska rolnicze zajmują 69% obszaru "Ostoi Suwalskiej", lasy mieszane - 17%, lasy iglaste – 2%, a lasy liściaste – 1%. Siedliska łąkowe i zaroślowe stanowią 2% pokrycia, a wody śródlądowe stojące i płynące  9%. Około 20% obszaru zajmuje własność Skarbu Państwa, a około 80% to własność prywatna. Pod względem administracyjnym obszar zlokalizowany jest w północnej części województwa podlaskiego, w granicach powiatu suwalskiego, 4 gmin: Jeleniewo, Wiżajny, Przerośl i Rutka-Tartak. Według podziału fizyczno-geograficznego SPK położony jest w makroregionie Pojezierze Litewskie, w mezoregionie Pojezierze Wschodniosuwalskie, w mikroregionie Wzgórza Jeleniewskie oraz częściowo w mikroregionie Garb Wiżajn. Planowane działania ochronne na tym terenie zostały uzgodnione z Zarządem Dróg Powiatowych i pozytywnie zaopiniowane.

Obszar Natura 2000 "Ostoja Suwalska" stanowi unikatowy przykład młodego krajobrazu polodowcowego, charakteryzujący się nieregularnym rozmieszczeniem moren czołowych i dennych, wydłużonymi wałami ozów, głębokimi rynnami i dolinami rzeczno-jeziornymi, olbrzymią ilością głazów narzutowych, kilkudziesięcioma jeziorami (22 o powierzchni ponad 2 ha) i licznymi niewielkimi jeziorami. Na terenie obszaru SPK znajduje się najgłębsze w Polsce jezioro Hańcza (108,5 m). Według podziału fizyczno - geograficznego Polski obszar ten położony jest w makroregionie Pojezierze Litewskie, w mezoregionie Pojezierze Wschodniosuwalskie, w mikroregionach: Wzgórza Jeleniewskie oraz częściowo Garb Wiżajn.

Rzeźba terenu została ukształtowana w czwartorzędzie i jest wynikiem działalności lądolodu. Występujące na powierzchni osady czwartorzędu zalegają grubą warstwą o miąższości dochodzącej do 250-280 m (są to: piaski, żwiry, glina zwałowa, iły, mułki). Rozległe, odkryte krajobrazy pokryte w większości polami i łąkami, przeplatane niewielkimi kompleksami leśnymi, bagnami, jeziorami i rzekami, tworzą ogromną różnorodność siedlisk, warunkującą bogactwo florystyczne i faunistyczne terenu. Występuje tu wiele ciekawych form polodowcowych takich jak: ozy (oz turtulsko - bachanowski, jeden z najpiękniejszych przykładów ozów w Polsce), dolina zawieszona (dolina zawieszona "Gaciska"), kemy (Góra Gaj i inne wzniesienia między jeziorami Kojle, Purwin i Perty), moreny czołowe (Góra Cisowa), moreny denne (obszar rezerwatu Głazowisko "Rutka"), morena spiętrzona (na zachód od jez. Kopane) oraz morena z wyciśnięcia, rynny lodowcowe (dolina Czarnej Hańczy oraz jezioro Hańcza - fragment pradoliny Czarnej Hańczy wypełniony wodą). Największe różnice wysokości (deniwelacje) występują w północnej części Ostoi Suwalskiej - w okolicach Smolnik, gdzie spadek terenu wynosi około 90 m na odległości 0,5 km. Występuje tu wiele zagłębień wytopiskowych, z których część wypełniona jest wodą, tworząc jeziora. Łącznie występują tu 24 jeziora o powierzchni ponad 1 ha, liczne są także mniejsze zbiorniki śródpolne tzw. oczka wodne.

Przez obszar Ostoi Suwalskiej przepływają dwie rzeki: Czarna Hańcza oraz Szeszupa. Mimo, iż obie są dopływami Niemna, przepływają tu w dwóch przeciwstawnych kierunkach. Czarna Hańcza płynie na południe do Suwałk, a dalej przez obszar Ostoi Wigierskiej i Wigierskiego Parku Narodowego, natomiast Szeszupa płynie w kierunku północno-wschodnim.

Czarna Hańcza początek bierze w otulinie Suwalskiego Parku Krajobrazowego (SPK), w okolicach wsi Okliny. Jako niewielki strumień, w Starej Hańczy wpada ona do najgłębszego w Polsce jeziora Hańcza, które opuszcza w miejscowości Bachanowo. Dalej płynie jako bystry potok o dużym spadku (24 m na odcinku 1,3 km), pośród licznych głazów narzutowych leżących w korycie rzeki. Na odcinku od Bachanowa do Turtula dolina rzeki jest wąska, nie przekracza 250 m szerokości i ponad 30 m głębokości. Za Bachanowem Czarna Hańcza spowalnia swój bieg, a koło Turtula stanowi rozlewisko stawu turtulskiego. Poniżej Turtula oglądamy szeroką na ponad 1 km dolinę rzeczną, porośniętą lasem łęgowym, w którym meandruje Czarna Hańcza.

Szeszupa to rzeka, której źródła zlokalizowane są w obniżeni terenu w okolicy wsi Szeszupka. Posiada ona inny charakter. Przez teren Ostoi Suwalskiej płynie w rozległym obniżeniu terenu zwanym zagłębieniem Szeszupy, dalej przepływa przez przez miejscowość Rutka Tartak (poza granicami Ostoi Suwalskiej), aż do granicy z Litwą i dalej do Niemna. Obszar ten charakteryzuje się bogatą i urozmaicona rzeźbą polodowcową. Związana z nią jest mozaika siedlisk, wśród których zidentyfikowano 13 rodzajów z Zał. I Dyrektywy Rady 92/43/EWG, choć występują one na niewielkich powierzchniach.

Najcenniejszymi siedliskami są jeziora oligotroficzne. Bogata flora roślin naczyniowych liczy około 650 gatunków, w tym liczne relikty polodowcowe. Występują tu 2 gatunki z Zał. II Dyrektywy Rady 92/43/EWG - rzepik szczeciniasty (Argimonia pilosa) – kod 1939 oraz lipiennik Loesela (Liparis loeselii) – kod 1903, a także jedyne w Polsce stanowisko w Polsce glonu Chara stigosa. Na obszarze tym stwierdzono także 11 gatunków zwierząt z Zał. II Dyrektywy Rady 92/43/EWG. Należą do nich: bóbr europejski (Castor fiber) - kod 1337, wydra (Lutra lutra) – kod 1355, nocek łydkowłosy (Myotis dasycneme) – kod 1318, mopek (Barbastella barbastellus) – kod 1308, traszka grzebieniasta (Triturus cristatus) – kod 1166, kumak nizinny (Bombina bombina) – kod 1188, koza (Cobitis taenia) – kod 1149, głowacz białopłetwy (Cottus gobio). skójka gruboskorupowa (Unio crassus) - kod 1032, czerwończyk nieparek (Lycaena dispar) – kod 1060 i czerwończyk fioletek (Lycaena helle) – kod 4038.

Na obszarze Ostoi Suwalskiej znajduje się 13 typów siedlisk wymienione w Zał. I Dyrektywy Rady 92/43/EWG, m.in.: 3140 – Twardowodne oligo- i mezotroficzne zbiorniki wodne z podwodnymi łąkami Charetea, 6210 – Murawy kserotermiczne (Festuco-Brometea) – priorytetowe są tylko murawy z istotnymi stanowiskami storczyków, 6230 – Górskie i niżowe murawy bliźniczkowe (Nardion – płaty bogate florystycznie), 6410 – Zmiennowilgotne łąki trzęślicowe (Molinion), 7140 – Torfowiska przejściowe i trzęsawiska (przeważnie z roślinnością Scheuchzerio-Caricetea), 7230 – Górskie i nizinne torfowiska zasadowe o charakterze młak, turzycowisk i mechowisk oraz 9170 – Grąd środkowoeuropejski i subkontynentalny (Galio-Carpinetum, Tilio-Carpinetum).

Głównymi zagrożeniami obszaru są: presja budownictwa, szczególnie nad brzegami jezior, wydobycie piasku, żwiru i głazów narzutowych, eutrofizacja wód oraz nielegalne odprowadzanie ścieków przydomowych i z gospodarstw rolnych. Pewne niebezpieczeństwo stanowiłoby również ewentualne wydobycie rud polimetalicznych, których złoża znajdują się w miejscowościach: Udryn i Krzemianka.

Obszar Natura 2000 "Ostoja Suwalska" ma duże znaczenie dla zachowania populacji wielu gatunków zwierząt związanych z terenami otwartymi. Duża ilość podmokłych terenów, zwłaszcza wokół jezior i w dolinach rzecznych skupia liczne gatunki wodno-błotne, w tym rzadko występujące już w naszej faunie. Obszar "Ostoi Suwalskiej" jest ważnym miejscem występowania wielu gatunków zwierząt, zarówno o randze lokalnej, jak i krajowej. Duże znaczenie (ponadregionalne) obszar projektu ma dla ochrony populacji płazów, a zwłaszcza kumaka nizinnego (Bombina bombina) - 1188, traszki grzebieniastej (Triturus cristatus) - 1166 oraz żaby moczarowej (Rana arvalis). Zwłaszcza populacja kumaka nizinnego, gatunku objętego ochroną ścisłą (podobnie jak pozostałe gatunki płazów), umieszczonego na Czerwonej Liście Zwierząt i Czerwonej Liście IUCN (LR/cd) oraz w Załączniku II i IV Dyrektywy Siedliskowej, reprezentowana jest tu bardzo licznie.

Wszystkie gatunki zwierząt objęte projektem zostały wybrane ze względu na ich znaczenie w środowisku, występowanie w środowiskach podlegających dużej presji ze strony człowieka oraz w niektórych przypadkach charakteryzujących się wysokim ryzykiem wyginięcia na tym obszarze. Zaplanowane w projekcie działania, mające na celu ochronę ww. gatunków, polegają na budowie przepustów dla płazów.